Dozór elektroniczny po 1 lipca 2015 roku

DOZÓR ELEKTRONICZNY PO 1 LIPCA 2015 ROKU – DUŻE ZMIANY

1 lipca 2015 roku weszła w życie, bardzo obszerna i szeroko komentowana w środowisku prawniczym, nowelizacja prawa karnego. Jednym z jej głównych celów jest zmiana zasad wymiaru kary oraz ich hierarchii, które w poprzednim kształcie nie funkcjonowały najlepiej.

Ustawodawca, poprzez nowelę, chce ograniczyć stosowanie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby, albowiem stanowi ona prawie 60% wszystkich orzekanych kar, a przy tym nie stanowi odpowiednio mocnego i skutecznego środka odstraszającego dla przestępców. Po 1 lipca 2015 roku sądy zostały ograniczone w możliwość stosowania popularnych ‘zawiasów’ na rzecz przynoszących lepsze efekty resocjalizacyjne kar grzywny czy ograniczenia wolności.

Właśnie w związku z tymi założeniami ustawodawcy, zdecydowano się na zastąpienie obowiązującej przed 1 lipca 2015 roku ustawy o wykonywaniu kary pozbawienia wolności w warunkach dozoru elektronicznego z dnia 7 września 2007 roku przepisami zamieszczonymi bezpośrednio w kodeksie karnym wykonawczym. Zmienione zostało znaczenie dozoru elektronicznego, który ze sposobu odbywania kary pozbawienia wolności stał się jedną z form kary ograniczenia wolności, jednym ze środków zabezpieczających, a także sposobem wykonywania zakazu zbliżania się.

Nowe regulacje odnośnie elektronicznej kontroli miejsca pobytu zostały zebrane przede wszystkim w rozdziale VIIa kodeksu karnego wykonawczego, rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 maja 2015 r. w sprawie sposobu oraz szczegółowych warunków wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających w systemie dozoru elektronicznego (Dz.U. z 2015 r., poz.773) oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 maja 2015 r. w sprawie określenia szczegółowych warunków technicznych i wymagań funkcjonalnych, jakie powinny spełniać środki techniczne służące do wykonywania dozoru elektronicznego, oraz sposobu funkcjonowania systemu komunikacyjno-monitorującego (Dz.U. z 2015 r., poz. 797).

Najważniejszą zmianą odnośnie SDE (System Dozoru Elektronicznego) wprowadzoną przez nowelizację jest możliwość jego zastosowania tylko w trzech, wymienionych powyżej sytuacjach. Nie jest już zatem możliwe stosowanie dozoru elektronicznego jako sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności. Niesie to za sobą poważne skutki dla skazanych na karę pozbawienia wolności po 1 lipca 2015 roku, gdyż nie mogą oni wystąpić, tak jak dotychczas, z wnioskiem o odbycie kary w SDE.

Zgodnie z art. 43b kkw dozorem elektronicznym jest kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych. Wyróżnia się 3 odmiany dozoru elektronicznego, ze względu na sposób jego zastosowania i  rolę jaką zgodnie z nowymi przepisami dozór ma pełnić.

Najbardziej powszechny i typowy jest dozór stacjonarny, który polega na kontrolowaniu przebywania przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd miejscu. Po nowelizacji odnosi się on przede wszystkim do dozoru, jako sposobu wykonywania kary ograniczenia wolności. Za pomocą dozoru mobilnego można natomiast sprawdzać bieżące miejsce pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa. Trzeci rodzaj dozoru, nazywany dozorem zbliżeniowym, ma zastosowanie przy orzekaniu zakazu zbliżania się do określonej osoby i polega na kontrolowaniu zachowywania przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd.

Ustawodawca jasno dzieli różne typy dozoru i przyporządkowuje je go pełnionej przez SDE roli. I tak, zgodnie z art. 43c kkw, Karę ograniczenia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór stacjonarny. Środki karne i zabezpieczające w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór zbliżeniowy lub mobilny. 

Zmianie uległa też sama procedura występowania o zastosowanie dozoru elektronicznego – inicjatywa nie leży już bowiem po stronie skazanego, lecz sądu wydającego wyrok. Niejako automatycznie przesyła on potrzebne informacje do sądu penitencjarnego, którego zadaniem jest sprawdzenie warunków technicznych koniecznych dla wprowadzenia dozoru elektronicznego. Jeśli są one odpowiednie i pozwalają na wykonanie kary w SDE, wyznaczony kurator zawodowy zbiera potrzebne informacje, w tym zgody osób pełnoletnich wspólnie zamieszkujących ze skazanym.

Ważnym elementem każdej zmiany przepisów prawa są przepisy przejściowe, które tłumaczą kiedy i w jakich wypadkach stosować nowelę, a kiedy ustawę, która utraciła moc. Warto więc wspomnieć, iż skazani, wobec których przed 1 lipca 2015 roku orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności i którzy spełniają warunki określone w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego nadal mogą wnosić o odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE.

Co więcej, skazani, wobec których przed 1 lipca 2015 roku orzeczono wykonywanie kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego, oraz ci, którzy w momencie wejścia w życie nowelizacji odbywają karę pozbawienia wolności poza zakładem karnym w tym systemie, mogą złożyć wniosek do sądu o zmianę pozostałej do odbycia kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności w formie obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego, przyjmując, że jeden dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm dniom kary ograniczenia wolności. Oczywiście sąd przychyli się do takiego wniosku tylko wtedy, gdy cele kary zostaną w ten sposób spełnione.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż zmiany wprowadzone 1 lipca 2015 roku, a odnoszące się do systemu dozoru elektronicznego, są ściśle powiązane ze zmianą polityki karania i wykonywania kar. Czy SDE w nowym kształcie zda egzamin i przyczyni się do zmniejszenia ilości skazanych przebywających w zakładach karnych? Na to pytanie odpowiedź przyniesie przyszłość.